Есей Жеңісұлы: Сіз әуелі үлкен қалалардан тыс аймақтарда комедия актері болып танылдыңыз. «Екі езудегі» сәтті образдарыңыз ұмытыла қойған жоқ. Алматыға тартуыңызға не себеп? Әлгі бір кейіпкеріңіздей, «әнші де, биші де, қарауыл да» өзіңіз болудан шаршадыңыз ба? 

Кенжебек Шайқақов: Үлкен қаладан едәуір алыстағы сіз айтып отырған аймақ – Ақтөбе деген өңір. Туып-өскен жерім ғой. Мен сол өңірдің Ырғыз деген мекенінің баласымын. Мектепті сонда бітірдім. Арманшыл ауылдың перзентіміз ғой. Ауыл баласын арманы жетелеп Алматыға алып келді емес пе? Алматыда, ол кезде кино және театр институты, бүгінгі Темірбек Жүргенов атындағы Өнер академиясында білім алдым. «Тоқыраулы» тоқсаныншы жылдар еді. Оқу бітірген соң Алматыда аз-кем телеарналарда жұмыс істеп, алайда алып қала оң ыңғай бермеген соң, туған елге тартып отырдым. Ақтөбеге. Елге барған соң «Екі езу» театрында актер болып жұмыс істедім. Ол сахна деген «арғымаққа» алғаш мінген театрым болды. Ауып түспес үшін барымды салып, сіз айтпақшы, «әнші де, биші де, қарауыл да» болуға тура келді.Сөйтіп жүріп, Астанада өткен халықаралық «Шабыт» фестивалінде бас жүлде алғанымды да байқамай қалдым.Сосын қарап жүрмей, бірінші республикалық сықақшылар сайысына қатысып едім, олар да жүлдесіз қайтаруды жөн көрмеді ме, екінші орын беріп шығарып салды ғой. Бірақ мұның бәрі Алматыдай алып қалаға деген сағынышты, ынтызарлықты, құштарлықты жоя алмады. Көңіл алаң болды да тұрды. Онда мені «бас асып» күтіп отырған ешкім де жоқ қой. Бір кездері ыңғай бермегені тағы бар. Сонда да елеңдей беремін. Ақын Серік Томановтың «Жасыл желегі жарасқан мекен... Жуытпас мені болды ма? Ұятты қойып, талассам ба екен, иттердің тұрған орнына!» деп келетін бір өлеңі бар ғой... Алматы біреуге ағыл- тегіл, ал мен үшін кірпияздау-тұғын. Десе де бір күні «тәуекел» деп тартып кеттім. Қазір Алматымен тіл табысқандаймын, енді сіз айтқан образдарымды сағынып жүрмін. 

Есей Жеңісұлы: 2000 жылдардың басында жергілікті комедия театрлары қатты дүрілдеді. Қазір осы дүрмектің басылыңқырап қалуына не себеп? Бұл үрдіс сәннен кете бастады ма, әлде мықты интермедия актерлері аз ба? 

Кенжебек Шайқақов: Сәннен де кеткен жоқ, мықты актерлер де жетерлік. Меніңше, әңгіме басқада секілді. Маяковский: «Егер көшеде революция болып жатса, мен қалайша раушан гүлін жырламақпын?» деген бе? Қазір көрерменнің көңілі бос. Жылауық. Күлгеннен гөрі жылауға бейім. Күйбең тірліктің шырмауында жүр. Екі мыңыншы жылдың басында елдің жағдайы әжептәуір еді. Анығы, дұрысталып келе жатқан. Халық көңілді еді. Ал бүгінгі көрермен ашушаң. Ашушаң адам көңілсіз. Көңілсіз адам сыншыл. Сондықтан театрлар халықтың сезімімен ойнай бастады. Жылаңқы тақырыптар көбейді. Тастанды бала... қарттар үйі... Бұл, меніңше, бірінші себеп. Екінші себеп – визуальді өмірдің алға шығуы. Ғаламтор.Төріңде тұрған телеарналардың санының көптігі. Ол біреудің талғамын күшейтсе, екінші біреудің танымын төмендетті.Енді көрермен театрға барып сарылғанша, ұялы телефонынан қызықтың сан түрін көре алатын болды. Бұл ғылымның дамуына жол ашқанмен, рухтың әлсіреуіне әкелді. Ғаламтор кімді көп көрсетсе, сол «жұлдыз» болып шыға келді. Сосын Сайлаубектің «сахнасынан»  бекзаттықтың пәтуасын айтып көріңіз. 

Есей Жеңісұлы: Комедия театрларының репертуарына сын азайған емес. Кәсіпқой актер, режиссер ретінде осы сындарды қалай бағалар едіңіз? Қандай сын әділ айтылды деп білесіз? 

Кенжебек Шайқақов: Сынның азаймағаны – әлі де болса театрлардың өмір сүріп жатқандығы. Сын айтылмаудан қорқу керек-ау. Біздің сатираның сахнадағы бастауы «Тамаша» театры ғой. Кейінгі көп театрдың тінін «Тамашадан» тартатынын да білесіз. Ол бір үйдің ерке баласындай жалғыз болды. Таланттардың бәрі дәмді-тәттісін соның аузына тосты. «Тамаша» белгілі сатира классиктерін, дарынды актерлерді,әйгілі әншілерді, ең бастысы, патша көңіл көрерменді тоғыстырған театр болды. Бала болсақ та, жата жастана, күтіп көретін едік. Ал бүгінде не көп, театр көп. Демек, дарындыларға кеңістік көбейді ғой. Бірақ, керісінше, сатираның аясы тарылып қалғандай әсердеміз. Сол кездегі мүйізі қарағайдай сатириктердің көбісінің көзі тірі. Мықты актерлер де жүр сабылып. Бірақ неге сын арылмайды? Сондықтан бұған бір жақты қарауға болмайды. Осы сынға патша көңіл көрерменнің де үлесі бар емес пе? Ол енді басқа сұрақ. 

Есей Жеңісұлы: Режиссер Данияр Саламаттың «Жөшә» фильміндегі образыңыз екіұдай ойға жетелейді. Мұнда сіз кімсіз: қоғамның қорғансыз өкілісіз бе, махаббаттың дәрменсіз құрбанысыз ба? Актер ретінде өзіңізге көңіліңіз толды ма? 

Кенжебек Шайқақов: Даниярдың бұл фильмі осыдан он жылдай бұрын түсірілді. Фильмде мен басты кейіпкерді , Жөшәні сомдадым ғой. Жөшә – қоғамнан да, тағдырдан да теперіш көрген адам. Есі кірмеген ересек. Бірақ ол да өзгелер секілді сүюге, армандауға, қуануға құқылы еді. Санасы жетілмеген жанның биікке қол жеткізе қоюы екіталай. Бірақ оның мақсаты мүмкіншілігіне сай болмаса да, арманы үлкен еді. Оны айналасындағы есі түзудің бәрі мүсіркейді. Әжесі болса, әлі оны баладай еркелетеді.Ол бұған қымсынбайтын. Сол түрімен ғашық еді. Сұлу қызға. Ал сұлу қыз мұны аяйтын. Ол болса, қыздың осы көзқарасын малданып, меншігім деп ұғып жүрді. Маған осындай жанның тағдырын түсіну, сезіну, сол болып өмір сүру жүктелді. Ауыр болды. Өйткені, сол кездері мен сатираның сахнасында шапқылап жүр едім. 

Есей Жеңісұлы: Жалпы, актерлердің амплуасын ауыстыруына көзқарасыңыз қалай? Бір бағытты ұстап қала беру қиын ба? Әлде ішкі мүмкіндікті сарқа көрсетуді қалайсыз ба? 

Кенжебек Шайқақов: Жалпы, «сопромат» деген ұғым бар ғой. Сондықтан актерлік амплуаның өзгеруі қалыпты нәрсе. Бір бағытта қалып қоюды «штамп» дейді. Қолыңнан кеп жатса, байқап көрген дұрыс. Бірақ мүлде ыңғай бермейтін образдардың да болатыны бар. Ондайдан айылыңды жиып жүргенді дұрыс деп санаймын. 

Есей Жеңісұлы: Режиссерлік дебютіңізге жылы пікірлер аз емес. «Күркө» фильмінде өзіңізден не күттіңіз? Нені орындай алдыңыз, нені орындау мүмкін болмады?

Кенжебек Шайқақов: Өзіңіз айтып отырғандай, бұл фильм – менің дебютім. Тырнақалдым! Қашан да алғашқы қадам күдік пен үмітке толы болатыны хақ.Сондықтан ештеңе күтпедім десем де, күттім десем де, артық болар. Алайда фильмнің жанры арт-хаус болған соң, фестивальдік тағдырына алаңдағаным рас. Жаңа бастаушы режиссер болған соң, кино саласының мамандарының пікірі де маңызды еді. Жылы пікірлер айтылып жатыр. Қуаныштымын. Бірнеше шетелдік кинофестивальден олжалы оралды. Өз қаржыма, аз қаржыға түсірілді. Тәуекел ету оңай болмады. Бірақ түсірілуге тиіс кино секілді көріндіөзіме. Өйткені, сценарий жазылып қойылған еді. Басында ол «Қазақфильм» жариялаған сценарийлер байқауына қатысуы үшін жазылған болатын. Орындалғаны – ойыма алғанды түсірдім, орындалмағаны – мемлекеттің қаржысына түсіру мүмкін болмады. 

Есей Жеңісұлы: Жалпы, қазіргі әлемдік кино өндірісінің қарқынына дұрыс ілесіп келе жатырмыз ба? Біздегі кино саласының сіз білетін артықшылығы мен кемшілігі неде? 

Кенжебек Шайқақов: Киноны өндіріс деп түсінсек, онда оның көш басында тұрған Америкаға жету түгілі, ілесе де алмайтынымыз ақиқат. Киноиндустрия – өте ауқымды сала. Сондықтан оған бас ауыртудың да қажеті шамалы деп ойламын. Ал киноны өнер деп қарасақ,онда біз көптеген дамыған елдермен терезе теңестіре аламыз. Еуропаның төрінде өтетін, кино өнерінің шеберлерін анықтайтын , шын өнердің таразыға тартылатын үш үлкен кинофестиваль бар. Ол – Венеция, Канн, Берлин кинофестивальдері. Ал бізде «Үш кит» деп аталып кеткен осы үш фестивальдің де бағасын алған режиссерлер бар. Бізге тек сол шеберлердің көшін үзіп алмай, жалғастыру керек. Тек бір ғана нәрсе – кино көшіне ұлттық болмысымызбен ілессек деймін. 

Есей Жеңісұлы: Шығармашылық адамы жоспарсыз жүрмейді. Сіздікі қандай? 

Кенжебек Шайқақов: Жоспар көп-ау, мүмкіншілік шектеулі.Көжемізге қатық табылатын емес. Бірнеше киноның сценарийі бар, тек қаржы қолбайлау болып тұр. Шуақты күн де келер... Күтеміз.

Сұхбаттасқан Есей Жеңісұлы

Мұрағаттан, 2015 ж