Тірі адамның жүректен аяулы жері бола ма? Біздің қазақтың жүректі кісі дегені – батыр кісі дегені. Онан басқа жүректің қасиеттерін анықтап біле алмайды. Рақымдылық, мейірбандылық, әртүрлі істе адам баласын өз бауырым деп, езіне ойлағандай оларға да болса игі еді демек, бұлар – жүрек ісі. Асықтық та – жүректің ісі. Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалған шықпайды. Амалдың тілін алса, жүрек ұмыт қалады. Қазақтың «жүректісі» мақтауға сыймайды. Айтқанға көнгіш, уағдада тұрғыш, бойын жаманшылықтан тез жиып алғыш, көштің соңынан итше ере бермей, адасқан көптен атының басын бұрып алуға жараған, әділетті ақыл мойындаған нәрсеге, қиын да болса, мойындау, әділетті ақыл мойындамаған нәрсеге, оңай да болса, мойындамау – ерлік, батырлық осы болмаса, қазақтың айтқан батыры – әншейін жүректі емес, қасқыр жүректі деген сөз.

Қазақ та адам баласы ғой, көбі ақылсыздығынан азбайды, ақылдың сөзін ұғып аларлық жүректе жігер, қайрат, байлаулылықтың жоқтығынан азады. Білімді білсе де, арсыз, қайратсыздығынан ескермей, ұстамай кетеді. Жаманшылыққа бір елігіп кеткен соң, бойын жиып алып кетерлік қайрат қазақта кем болады. Осы жұрттың көбінің айтып жүрген мықты жігіт, ер жігіт, пысық жігіт деп ат қойып жүрген кісілерінің бәрі – пәлеге, жаманшылыққа еліртпек үшін, бірін-бірі «айда, батырлап!» қыздырып алады да, артын ойлатпай, азғыратұғын сөздері. Әйтпесе құдайға терістіктен, не ар мен ұятқа терістіктен сілкініп, бойын жиып ала алмаған кісі, үнемі жаманшылыққа, мақтанға салынып, өз бойын өзі бір тексермей кеткен кісі, тәуір жігіт түгіл, әуелі адам ба өзі?

Абай Құнанбайұлы.

ОН ТӨРТІНШІ ӨЛЕҢ

Мен кейде ойланам да, таң қаламын,

Дидарын тамашалап паң даланың.

Жаралған жұмсақ қана жұмыр еттен,

Жүректен аяулысы бар ма адамның?

Өтірік сыйласқан боп құр алдайды,

Жауласпай, дауласпай да жүре алмайды.

Қазақтың жүректісі – батыр кісі,

Басқалай қасиетін біле алмайды.

Жатса да алға баспай, жүдеп ісі,

Келмейді өзін-өзі түзегісі.

Рақым, мейіріммен бауыр басып,

Езіле ойлау да бір жүрек ісі.

Құдайдан бақ-береке қонбағасын,

Батырар тәкаппарлық сорға басын.

Әділет, ақыл, ерлік – бәрі бекер,

Жүректе қайрат, жігер болмағасын.

Өтірік, жалған мақтап, мәз қылуы –

Қазақтың қазаққа ор қаздыруы.

Көбінің «ай, батырлап» айтып жүрген

сөздері – жамандыққа азғыруы.

Мұқатып бірін-бірі мазақпенен,

Өмір ғой өтіп жатқан азаппенен.

Соңынан көштің итше ере бермей,

Бой жиып алар қайрат қазақта кем!

Әлібек Шегебай.