Халқымыз үшін салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыз өткеннің сарқыншағы емес, ұлттың мінезін, дүниетанымын, адамгершілік бағдарын қалыптастырып тұрған рухани тірек.

Уақыт өзгергенімен, тұрмыс жаңарғанымен, дәстүрдің мәні ешқашан жоғалған емес, керісінше, әр буын оны өз болмысына сай қайта түсініп, жаңаша тыныс береді. Тұсаукесерден бастап ақ батаға дейінгі әр жоралғының түбінде адамдар арасындағы мейірім, сыйластық, тәрбие мен тіршілік философиясы жатыр. Сол себепті салт-дәстүрді білу тек тарихты тану емес, өзіңді танудың бір жолы болса керек.

Шымкент қалалық орталықтандырылыған Абай атындағы кітапхананың директоры Нұрила Жұманова ұлттық мұра мен рухани сабақтастықтың бүгінгі қоғамдағы мәнін күнделікті жұмысы арқылы терең сезініп жүрген жандардың бірі. Ол үшін салт-дәстүр тек этнографиялық дерек емес, ұлттың жан дүниесін сақтап тұрған тірі ағза тәрізді құбылыс. Қала өмірінің қарбаласында жүрген жастардың кітапханаға келіп, көне дәстүрлерге қатысты сұрақтар қоюы Нұриланы қатты қуантады, себебі «бұл қызығушылықтың артында тамырын іздеген ұрпақтың ынтасы жатыр», - дейді ол.

Оның айтуынша, салт-дәстүрді түсіндіру кітапхана жұмысының жаңа миссиясына айналып келеді. Бұрын кітапхана тек ақпарат орталығы саналса, қазір ол ұлттық мәдениетті қайта танытатын рухани алаңға айналып отыр. Нұрила Жұманова осы өзгерісті күнделікті дәрістер, кездесулер, шағын әңгімелер арқылы сезінеді. Кейде жас оқырмандар «тұсаукесердің мәні қандай?» немесе «шілдехана қайдан шыққан?» деп сұрайды. Сондай сәттерде ол дәстүрдің астарында жатқан терең символдарды, баланың алғашқы қадамына тілек, ұрпақтың амандығына деген ниет, елдің бірлігі мен мейірімін түсіндіріп береді екен. Оның сөзімен айтқанда, дәстүрдің ең басты қасиеті  адамдарды жақындастыруында.

Нұрила апай жиі қайталайтын бір ой бар: егер салт-дәстүр қатып қалған формаға айналса, ол халыққа қызмет етуден қалады. Дәстүрдің күші оның уақытпен бірге жүре алуында. Мәселен, қазіргі жастар сәлем салуды бұрынғыдай міндет деп қабылдамайды, бірақ үлкенді құрметтеу, ізет көрсету, тәрбиелік мәнін сақтап отыр. «Өзгеріс дәстүрдің жауы емес, қайта оның өміршеңдігін дәлелдейтін құбылыс», - дейді ол. Сондықтан кітапхана ұжымы салт-дәстүрді заманауи стильде таныстырудың жаңа тәсілдерін іздеп жүр: көрме-комикстер, қысқа видеолар, интерактив лекциялар, подкасттар. Өйткені бүгінгі оқырман ақпаратты тез қабылдайды, ал рухани құндылық сол қарқынға бейімделуі тиіс.

Жұманованың пікірінше, қалада өскен баланың да, ауылда жүрген баланың да түп негізі бір – ол ұлттық код. Бұл кодты сақтау үшін отбасының рөлі айрықша. Кейде ата-аналар дәстүрді біле тұра, қолданбайды, өйткені түсіндіруге уақыты жоқ немесе заманға сай емес деп ойлайды. Бірақ Нұрила апай осы сәтте кітапхананың көмекке келетінін айтады. Мұнда құрғақ теория емес, өмірмен байланысты мысалдар айтылады, дәстүрдің адамдық қасиеттерге қалай әсер ететіні көрсетіледі. Кітапханадағы формалды емес әңгімелердің өзінде жасөспірімдер үлкендердің сөзін қайталауға емес, мәнін түсінуге тырысады. Бұл рухани тәрбиенің ең тиімді жолдарының бірі.

Салт-дәстүр тек той-томалақта ғана көрінетін үрдіс емес, күнделікті қарым-қатынастың тілі. Амандасу, бата беру, қонақ күту мәдениеті барлығы да ұлт болмысының алтын жіптері. Осы жіптер үзілмесін деп, Нұрила Жұманова кітапхананы шағын мәдени лабораторияға айналдырғандай. Кітапхананың әр бұрышында бір-бір тарихи дерек, бір-бір ескі жоралғының мағынасы, бір-бір тағылым жатыр. Бұл жерге келген адам тек кітап оқып шықпайды, өзін танып шығады.

Нұрила апайдың айтуынша, дәстүрді сақтау деген өткенге шегіну емес. Керісінше, ол болашаққа деген сенімді нығайтады. Себебі қандай өзгеріс болса да, адам түпкі негізіне, тамырына сүйенеді. Ұрпақ ауысқан сайын салт-дәстүрге деген көзқарас та жаңарып отырады, бірақ оның рухы өзгермейді. «Біз дәстүрді емес, дәстүр бізді тәрбиелейді», – дейді ол күлімдеп.

Сондықтан Шымкенттегі Абай кітапханасы бүгінде тек оқу орны емес, рухани бағыт-бағдар беретін ортаға айналған. Мұнда әр жоралғының артында қаншама ғасырлық тәжірибе, өмірлік даналық, адамға деген мейірім жатқанын сезінуге болады. Нұрила Жұманованың сенімі бойынша, дәстүрге құрметі бар елдің болашағы берік келеді. Өйткені рухани тамыры мықты халық ешбір кезеңнің дауылы мен өзгерісінен қорықпайды.

Қорыта айтқанда, салт-дәстүр ұлттың тек өткені емес, бүгінгі болмысы мен ертеңгі бағдарын айқындайтын құндылықтар жиынтығы. Оның әрбір жоралғысы, әрбір ырым-тыйымы адамдарды жақсылыққа, ізгілікке, сыйластыққа тәрбиелейді. Замана өзгеріп, қоғам жаңарса да, дәстүрдің жүрекке сіңген мәні өзгермейді, тек жаңа мазмұнмен толығады. Сондықтан салт-дәстүрді құрғақ көне мұра ретінде емес, өмірді тәртіпке келтіретін рухани бағдаршам ретінде қабылдау әр буынның ортақ жауапкершілігі. Дәстүрдің үзілмеуі ұлттың өзегінің үзілмеуі, ал оны қадірлей білген елдің болашағы әрқашан берік болмақ.

Аида ӨТЕП